Ж. Руссо-Чөлөөт бие даан хөгжих онол
Нийгмийг давхаргаар нь ялгах үзлийг шүүмжилж, сургалт, хүмүүжлийн шинэ үзэл баримтлалыг боловсруулахад Сэргэн мандалтын сүүл болон XVII зууны эцсээс XVIII зууны төгсгөл хүртэлх үеийн соён гэгээрүүлэгчдийн хөдөлгөөний төлөөлөгчид ихээхэн хувь нэмэр оруулжээ. Янз бүрийн үзэл баримтлалаас бүрдсэн энэхүү хөдөлгөөний төлөөлөгчид өмнөх үеийн боловсролын тогтолцоог шүүмжлэх тал дээр санал нэгдэж, сургууль, сурган хүмүүжүүлэх ухааныг өөрчлөгдөн хувьсаж буй нийгмийн нөхцөлд тохируулж, ингэхдээ хүний жинхэнэ мөн чанарыг тэргүүн зэрэгт тавих шинэ үзэл баримтлалуудыг боловсруулсан байна.
Ж. Руссогийн сурган хүмүүжүүлэх ухааны оргил бүтээл болсон “Эмиль буюу хүмүүжлийн тухайд” (1762 он) алдарт бүтээлдээ Руссо хүмүүжлийг зохион байгуулж буй тухайн үеийнхээ практик аргыг эрс шийдэмгий шүүмжилжээ. Энэ бүтээлдээ нийгмийн гишүүдийг гарлаар нь ялгаварлах үзэл хүүхдийг багаас нь хамт олны хүрээллээс тусгаарладаг язгууртны хүмүүжил, боловсролын хязгаарлагдмал шинжийг шүүмжилсэн байна. Тэрээр хүмүүжлийг байгалиас заяагдсан шинжтэй болгохыг мөрөөдөж байв. Хүний байгалиас заяагдсан хамгийн гол эрх бол эрх чөлөөтэй байх явдал мөн. Иймээс тэрээр чөлөөт хүмүүжлийн үзэл санааг дэвшүүлсэн байна. Түүний дэвшүүлэн гаргасан шинэ хүмүүжлийн гол хэрэгсэл нь хиймэл соёлоос хамааралгүй байгаль дахь эрх чөлөө, байгалиас заяагдсан амьдрал ажээ. Багш хүний хамгийн гол нарийн төвөгтэй хүмүүжүүлэх урлаг бол хүүхэдтэй юу ч хийгээд хэрэггүй гэж үзсэн нь Руссогийн чөлөөт хүмүүжлийн онолын хамгийн сонирхол татсан хэсэг юм. Хүүхдэд байгаль (мэдрэмж, авъяас, хөгжүүлэх), хүмүүс (авъяасаа хэрхэн ашиглахад сурах), нимйгэм (хүний амьдралдаа олж авсан туршлагыг нэгтгэх) гэсэн хүмүүжлийн гурван хүчин зүйл нөлөөлдөг хэмээн Руссо үзжээ. Энэ 3 хүчин зүйл хамтдаа үйлчилснээрээ хүүхэд жинхэнэ ёсоор хүмүүжинэ. Харин хүмүүжүүлэгчийн зорилго бол энэхүү 3 хүчин зүйлсийг зүй зохистой хослуулах явдал юм. Хүмүүжүүлж буй хүндээ бие даан амьдралын туршлага хуримтлуулах чадвар олгож буй хүмүүжүүлэгч хамгийн сайн багш мөн гэж Руссо үзсэн. Иймд түүний сурган хүмүүжүүлэх онолын үндсэн агуулга нь хүүхдийн байгалиас заяагдсан хүмүүжил буюу хүүхдийг байгаль дахь төрөлх шинжид нь тулгуурлан нас харгалзсанаар эрүүл чийрэг торниж, мэдрэхүйн эрхтнээ ашиглан чөлөөт хөгжих бололцоотой болдог. Байгальд тулгуурлан хүмүүжүүлэхэд багшаас тавих шаардлага эрс хязгаарлагдаж чөлөөт байдал илүүтэй үйлчилдэг. Ингэснээр багш, сурган хүмүүжүүлэгчийн санаагаараа бодож олсон шийтгэлийн оронд хүүхдийн буруу үйлдлийг засах жинхэнэ байгалийн хүмүүжлийн нөлөө гарч ирдэг байна.
Руссогийн зохиосон хүний хөгжлийн үе шатууд:
1.
Төрснөөсөө 2 нас хүртэлх үе. Энэ үе нь хүүхэд бие бялдрын хувьд эрүүл чийрэг өсөх үе. Энд Руссо хэл ярианд ямар нэг саатал гарах магадлалтай гэж үзэж хүүхдийн хэл яриаг багаас нь гадны нөлөөгөөр эвдэхээс болгоомжуулж байв. Хүүхдийн хэлний баялаг төлөвшсөн төсөөллүүдтэй нь хамт хөгжих ёстой.
2.
2-12 нас
хүртэлх үе. Энэ үе нь хүүхдэд аль болох өргөн төсөөлөл суулгаж, хүрээлэн буй юмс, үзэгдлийг зөвөөр сэрж, мэдрэхэд туслах нас юм. Ингэхийн тулд Руссо сонсгол, хараа, мэдрэх эрхтнийг хөгжүүлэх дасгалыг санла болгожээ. Тэрээр номгүйгээр сургах аргыг зөвлөж, хүүхэд практик амьдрал дээр янз бүрийн байгалийн ба тодорхой шинжлэх ухааны элементүүдийг эзэмших ёстой хэмээн үзэж байв. Хүүхдийн хэрэгцээ төлөвшөөгүй байхад түүнд ёс суртахууны үзэл баримтлал заах нь хүүхдэд л хохирол учруулна гэж үзсэн.
3.
12-15 нас
хүртэлх үе. Хүүхэд оюун санааны системтэй хүмүүжилд бэлтгэгдэх үе. Боловсрол олгох хичээл сонгохдоо байгаль судлал, математик зэрэг ашигтай мэдлэгт сургахыг руссо зөвлөж байв.
4.
15-25 хүртэлх
нас. Хүний ёс суртахуун төрх төлөьшиж дуусна. Энэ бүх жилүүдэд хүүхэд хүрээлэн буй ертөнцийн хэм хэмжээ, тогтсон ёс журамтай танилцана. Ёс суртахууны хүмүүжил нь сайн үйлийн мэдрэмж, зориг хүсэл зэрэг практик ач холбогдлыг олно. Ёс суртахууны хүмүүжлийн гол хэрэгсэл энд түүхэн зохиолуудтай танилцах явдал болдог.
Руссо нь хүний мөн чанарыг гүнзгий ойлгож, түүний хөгжлийн өвөрмөц шинжийг илрүүлэхийг оролдож байв. Гэхдээ тэрээр хүүхдийн хөгжлийн хуулийг зөв тогтоож чадаагүй байна.
Ф. Фребель-Цэцэрлэгийн сургалтын онол
Фридрих Вильгельм Август Фроебель (4-р сарын 21 - 6-р сарын 21) - Германы багш, сургуулийн өмнөх боловсролын онолч, "цэцэрлэг" гэсэн ойлголтыг бүтээгч.
Цэцэрлэгт сурган хүмүүжүүлэх арга зүй Ф.Фребел боловсролын зорилго нь хүүхдийн байгалийн шинж чанарыг хөгжүүлэх, өөрийгөө илчлэх явдал гэж үзсэн. Цэцэрлэг нь хүүхдийн бие бялдрын хөгжлөөс эхэлдэг хүүхдийн цогц хөгжлийг хэрэгжүүлэх ёстой. Бага наснаасаа хүүхдийн бие махбодийн арчилгаа Песталозциг дагаж түүний сэтгэцийн хөгжил үүссэн. Цэцэрлэгийн сурган хүмүүжүүлэх ухааны цөм нь Фробел энэ тоглоомыг авч үзсэн. Түүний мөн чанарыг илчлэхдээ тэрээр хүүхдэд зориулсан тоглоом бол сонирхол, зөн совин, түүний гол үйл ажиллагаа, түүний амьдардаг элемент, тэр бол өөрийнх нь амьдрал юм. Тоглоом дээр хүүхэд өөрийн дотоод ертөнцийг гадаад ертөнцийн дүр төрхөөр илэрхийлдэг. Гэр бүлийн амьдрал, эхийн нялх хүүхдэд халамж тавих гэх мэт зүйлийг илэрхийлэхэд хүүхэд нь өөртэйгөө холбоотой ямар нэгэн гадны зүйлийг дүрсэлдэг боловч энэ нь зөвхөн дотоод хүчний ачаар боломжтой юм.
Хүүхэд бага насандаа хөгжүүлэхийн тулд Фробел зургаан “бэлэг” -ийг санал болгов. Эхний бэлэг бол бөмбөг юм. Бөмбөг нь жижиг, зөөлөн, ноосон сүлжмэл, янз бүрийн өнгөөр будсан байх ёстой - улаан, улбар шар, шар, ногоон, цэнхэр, нил ягаан (өөрөөр хэлбэл солонго өнгө), цагаан. Бөмбөг бүр нь мөр дээр байдаг. Ээж нь хүүхдийн янз бүрийн өнгөт бөмбөлгүүдийг харуулдаг тул өнгө ялгах чадвараа хөгжүүлдэг. Бөмбөгийг янз бүрийн чиглэлд эргэлдүүлэн, "урагш хойшоо", "доошоо", "баруун зүүн" гэж хэлэхэд ээж нь хүүхдийг орон зайн дүрслэлээр танилцуулдаг. Бөмбөгийг алган дээрээ үзүүлж, нуугаад: "Бөмбөг байдаг - бөмбөг байхгүй" гэж хэлээд тэр хүүхдийг мэдэгдэж, үгүйсгэдэг.
Хоёрдахь бэлэг бол жижиг модон бөмбөг, шоо, цилиндр (бөмбөгний диаметр, цилиндрийн суурь, шоо дөрвөлжин тал нь ижил байна). Тэдний тусламжтайгаар хүүхэд янз бүрийн хэлбэрийн объектуудтай танилцдаг. Түүний хэлбэр, тогтвортой байдалтай шоо бол бөмбөгний эсрэг тал юм. Бөмбөгийг хөдөлгөөний бэлгэ тэмдэг, шоо нь энх тайвны бэлгэдэл, олон талт байдлын нэгдмэл байдлын бэлгэдэл гэж үздэг (куб нь нэг юм, гэхдээ гадаад төрх нь нүдэнд хэрхэн харагдсанаас хамаарч өөр өөр байдаг: ирмэг, хажуу, орой). Цилиндр нь бөмбөгний шинж чанарыг нэгтгэж, ба кубын шинж чанарууд: суурь дээр байрлуулсан бол тогтвортой, хэрэв тавигдсан бол хөдөлгөөнт.
Гурав дахь бэлэг бол найман шоо болгон хуваасан куб юм (шоо нь талыг нь тайрч, хагасыг нь дөрвөн хэсэгт хуваана). Энэ бэлгийн тусламжтайгаар хүүхэд, Фребель итгэж, бүхэл бүтэн болон түүний бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн талаархи ойлголтыг олж авдаг ("цогц эв нэгдэл", "эв нэгдэл ба олон талт байдал"); үүний тусламжтайгаар тэр ажлаа хөгжүүлэх, шоо дөрвөлжингөөс барьж, янз бүрийн аргаар нэгтгэх боломжтой болно.
Дөрөв дэх бэлэг нь ижил хэмжээтэй шоо хэлбэртэй, найман хавтангаар хуваагддаг (шоо нь талыг нь хувааж, хагасыг нь дөрвөн сунгасан плита болгон хувааж, хавтан бүрийн урт нь кубын хажуу талтай тэнцүү, зузаан нь энэ талын дөрөвний нэг юм).
Тав дахь бэлэг бол хорин долоон жижиг шоо болгон хувааж, есөн нь жижиг хэсгүүдэд хуваагддаг.
Зургаа дахь бэлэг нь хорин долоон шоо болгон хуваагддаг бөгөөд эдгээрийг олон хэсэгт хувааж үздэг: плита, диагональ гэх мэт.
Frobel нь олон төрлийн хүүхдийн ажил, үйл ажиллагааг санал болгодог. Энэ бол бэлгийн материалууд, барилгын материал, гадаа тоглоом, зураг зурах, загвар хийх, цаас нэхэх, цаас хайчлах, хатгамал хийх, төмөр цагираг, зөөгч, вандуй, бөмбөлгүүдийг, тор, цаас барих , зөөгч гэх мэт. Эдгээр ангиудын олонхи нь бусад аргазүйн байр сууринаас арга зүйн хувьд өөрчлөгдсөн нь орчин үеийн цэцэрлэгүүдэд хэрэглэгддэг.
Онолын сул талууд: 1) "бэлэг" тогтолцоог гадаад ертөнцтэй шууд танилцуулах замаар сольсон; 2) хүүхдийн амьдрал нь дидактик материалаар хязгаарлагддаг; 3) хүүхдийн үйл ажиллагаа хэт зохицуулалттай; 4) хүүхдийн чөлөөт бүтээлч байдал хязгаарлагдмал.
Фребел дөрвөн бүрэлдэхүүн хэсгийг тодорхойлсон хүүхдийн сэтгэцийн хөгжлийн механизм, хувь хүний ухамсар, сэтгэлгээний хөгжлийн талаарх дүрслэлүүд.
-
мэдрэмж;
-
сэдэвтэй танин мэдэхүйн болон практик үйл ажиллагаа;
-
хэл
-
математик.
2. Хүүхдийн сэтгэцийн хөгжлийн зорилго, аргууд. Тэрээр сэтгэцийн хөгжлийн дөрвөн үе шатыг тодорхойлдог.
-
Эхнийх нь өөрөө объект, үйлдэл, үзэгдлийг тусгаарлаж, засахгүй байх үед хүүхдийн амьдралын эхний саруудтай холбоотой байдаг.
-
Нялх хүүхэд - эхийн үйлдэл, үг нь эхлээд шууд хүрээлэн буй орчны бие даасан объект, үзэгдлийг ялгаж сурахад хувь нэмэр оруулдаг.
-
Хүүхэд нас - хүүхэд ярьж, объекттой тоглодог. Энэ үе шатанд чиглэсэн сургалт, сургалтанд хамрагдах боломжтой бөгөөд шаардлагатай байгаа юм.
-
Өсвөр насныхан - хүүхэд сургуульдаа орж, судлах хичээлүүд.
3. Хүүхэд ажиллах ёстой дидактик материал ("Фробелийн бэлэг"):
-
хөдөлгөөнгүй байдал;
-
шуурхай байдал;
-
сониуч зан;
-
дууриах хүсэл.
М. Монтессори-Практик сургалтын онол
Ромын Санлоренцо хотын ядуусын хороололд анх хүүхдийн гэр халамжийн цэцэрлэгийг бий болгон монтессори боловсролын анхны шатыг тавьсан юм. Энэ анхны халамжийн цэцэрлэгтээ тулгуурлан Монтессори халамж болон боловсролын давхар ажлыг гүйцэтгэн тухайн цаг үеэс ангид боловсролын талаархи ойлголт арга хэлбэрээр бага насны хүүхдийн дотоод ертенцийг ажиглан судалсан.
Монтессори хүүхдийг нээж, хүүхдэд тохирсон шинэ заах арга гарган тавьсан. Энэ бол тусгай бэлтгэсэн орчинд хүүхдийг хөгжүүлэх арга зүй юм. Хүүхэд хаана төрсөн ч дурын нөхцөлд өөрөө хөгждөг бөгөөд бүх л арга зүй түүний хөгжилд тус болох төдий юм. Монтессори арга зүйг хүүхэд өөрийгөө хөгжүүлэх арга зүй гэвэл илүү ононо. Үүнд л бусад системээс ялгагдах гол онцлог нь байгаа юм. Хүүхдэд бие даан хөдлөх бие даан хөгжих боломж олгоно. Монтессори арга зүйн гол зорилго нь хүүхэд өөрийгөө нээж илрүүлэх таньж мэдэх орчинг бий болгох замаар өөртөө дотоод хүчийг бий болгоход оршино. ХҮҮХДИЙГ ХҮМҮҮЖҮҮЛЭХ БИШ ХӨГЖҮҮЛЭХ СИСТЕМ ЮМ.
Монтессори орчинд өссөн хүүхэд:
-
Бие даасан байдалтай
-
Өөртөө итгэлтэй
-
Эмх цэгцтэй
-
Сонголт хийх эрх чөлөөтэй
-
Дасан зохицох чадвартай
-
Шинжлэх ухаанч мэдлэгтэй
-
Зөв дадал хэвшилтэй
-
Бүтээлч сэтгэхүйтэй болдог
-
Баяр хөөртэйгээр ажиллах, сурах чадвартай
-
Өөрийгөө болон бусдыг , орчиноо, нийгэмээ хүндэтгэх чадвартай
Баярлалаа
ReplyDelete